บริการยืม-คืนระหว่างห้องสมุด( ILL )

บริการยืม-คืนระหว่างห้องสมุด (Inter Library Loan) หรือเรียกว่า ILL คือบริการที่ห้องสมุดแลกเปลี่ยนเอกสารระหว่างกันของห้องสมุดต่างๆที่มีเครือข่ายร่วมกัน ซึ่งผู้ใช้สามารถเข้าถึงสารสนเทศและใช้บริการยืม - คืน ที่มีทั้งในห้องสมุดและห้องสมุดเครือข่ายนั้นได้ โดยมีข้อตกลงร่วมกัน
- ระหว่างสถาับันสาขากับสถาบันศูนย์กลาง
- ยืมระหว่างสถาบันในประเทศ
- ยืมระหว่างสถาบันที่อยู่ต่างประเทศ

วัตถุประสงค์ของบริการยืม-คืนระหว่างห้องสมุด
      ส่งเสริมให้เกิดการวิจัยและการศึกษาในเชิงลึก โดยยึดถือหลักการให้ยืมสำหรับสิทธิขั้นพื้นฐานของผู้ใช้ห้องสมุด และ ให้บริการแก่ผู้ใช้มากขึ้น ในราคาที่คงเดิมหรือถูกลงกว่าเดิม

ปรัชญาของบริการ ILL
      ความร่วมมือเป็นพื้นฐานของการจัดบริการ ILL ความต้องการของผู้ใช้เป็นสิ่งที่ต้องสามารถจัดหาให้ตอบสนองได้มากที่สุด และต้องระลึกอยู่เสมอว่าไม่มีห้องสมุดใดที่สามารถจัดหาทรัพยากรสารสนเทศที่สามารถตอบสนองความต้องการของผู้ใช้ได้ทั้งหมด

ความสำคัญของบริการ ILL
1. ขยายความสามารถในการเข้าถึง ลดปัญหาการมีวัสดุห้องสมุดไม่เพียงพอและลดช่องว่างระหว่างความไม่เท่าเทียมกันในการเข้าถึงสารสนเทศของแต่ละสถาบัน
2. ช่วยลดข้อจำกัดด้านระยะทาง
3. มีการใช้ทรัพยากรสารสนเทศที่คุ้มค่า คุ้มทุน
4. ช่วยประหยัดงบประมาณ หลีกเลี่ยงการซื้อซ้ำซ้อน โดยเปลี่ยนเป็นการยืมแทนการซื้อ
5. ช่วยให้เข้าถึงสารสนเทศที่หายากที่มีเฉพาะบางห้องสมุดเท่านั้น
6. สร้างความเข้มแข็ง การจัดการ การบริการในกลุ่มห้องสมุด เพิ่มความก้าวหน้า
7. สร้างภาพพจน์ที่ดีในการให้บริการ

งาน ILL ประกอบด้วย
1. ขอยืม (Borrowing)
2. ให้ยืม (Lending)

ความคาดหวังของผู้ใช้ (User Expectations)
- ห้องสมุดให้บริการสารสนเทศแก่ผู้ใช้
- มีความสะดวกในการเข้าถึง
- ได้มาซึ่งสารสนเทศที่ต้องการ เหมาะสม
- มีความน่าเชื่อถือ
- ไม่มีค่าใช้จ่ายในการเข้าใช้
- สามารถตอบสนองความต้องการของผู้ใช้

องค์ประกอบการบริการยืม-คืนระหว่างห้องสมุด
1. การสร้างเครือข่ายความร่วมมือ PULINET, THAILIST, OHIOLINK และ WORLDCat เป็นต้น
2. การสร้างข้อตกลงความร่วมมืิอในการบริการยืมระหว่างห้องสมุด
3. แบบฟอร์มบริการยืม-คืนระหว่างห้องสมุด
4. สมาชิก เครือข่าย

การกำหนดนโยบาย
ห้องสมุดกำหนดนโยบายเป็นเอกเทศ นอกจากนโยบายรวม
 - นโยบายการยืม Lending policies
 - กฎและระเบียบ Availability rules
 - นโยบายในการยืม Borrowing policies
 - ขั้นตอนในการยืม lender sequences

ค่าปรับในบริการยืม-คืน

         ค่าปรับในบริการยืม -  คืน

    มีวัตถุประสงค์เพื่อกระตุ้นให้มีการส่งคืนตามเวลาที่กำหนด สร้างนิสัยการมีความรับผิดชอบ และเพื่อเป็นการการะจายการเข้าถึงทรัพยากรสารสนเทศเพื่อให้ผู้อื่นสามารถใช้ร่วมกันได้ด้วย

การกำหนดค่าปรัป
    การกำหนดค่าปรับจะแตกต่างกัน สำหรับการยืมระยะสั้นจะสูงกว่ากำหนดยืมระยะยาว และค่าปรับสารสนเทศแต่ละประเภทจะมีความแตกต่างกัน นอกจากนั้นควรมีเอกสารแจ้งเตือนวันส่งด้วย

การจัดการปัญหาในการปรับ
- มีการยกเว้น มีการผ่อนผัน หากไม่มีการส่งคืน และ ไม่จ่ายค่าปรับตามเวลาที่กำหนด จะถูกยกเลิกความเป็นสมาชิกห้องสมุด งดเว้นการให้บริการยืม หรือ ห้องสมุดมหาวิทยาลัยจะทำเรื่องขอระงับการออก transcripts หรือระงับการอนุมัติสำเร็จการศึกษา กรณีที่มีการผ่อนผัน ควรกำหนดค่าปรับเป็นจำนวนที่กำหนดไว้ และสอดคล้องกับระยะเวลาการยืม  หากทีหนี้สินเกินจำนวนที่กำหนดจะไม่มีสิทธิ์ยืมทรัพยากรสารสนเทศชนิดอื่นๆ ทั้งนี้ห้องสมุดจะมีการติดประกาศแจ้งขอความร่วมมือและแจ้งเตือนไปยังผู้ใช้ก่อนการกำกัดสิทธิ

การจ่ายค่าปรับ
- จ่ายที่บริการยืม-คืน
- จ่ายผ่านระบบอัตโนมัติ
- เปิดให้มีการผ่อนผัน การต่อรองระหว่างผู้ยืมและเจ้าหน้าที่
- ค่าปรับต้องนำส่งมหาวิทยาลัย แต่ห้องสมุดสามารถทำโครงการขอนำเงินค่าปรับมาใช้ได้

ค่าสมาชิก ค่าธรรมเนียม
    ห้องสมุดเรียกเก็บค่าธรรมเนียมจาหหนังสือที่หายไปและหนังสือที่ชำรุดจากผู้ใช้ กรณีหนังสือหายต้องไปหามาใช้คืนห้องสมุด หากไม่สามารถหาได้ต้องเสียค่าใช้จ่ายเป็นสองเท่าของค่าหนังสือและหากหาเจอในระยะเวลาที่เลยเวลาที่กำหนด ต้องชำระค่าปรับล่วงเวลาด้วย

จริยธรรมในการบริการ
     ห้องสมุดจะต้องป้องกันสิทธิและข้อมูลผู้ใช้จากการบันทึกในห้องสมุด ไม่ให้บุคคลภายนอกได้รู้ หรือนำไปเผยแพร่ เพื่อเป็นการรักษาความเป็นส่วนตัวของผู้ใช้

การจัดการชั้น
      แผนกยืม-คืน มีหน้าที่เรียงหนังสือบนชั้น ควรมีการจัดการดูแลเพื่อป้องกันการสูญหาย และต้องพยายามเรียงหนังสือเล่มเดิมให้อยู่ในที่เดิม อีกทั้งหนังสือที่เป็นที่นิยมหรือหนังสือใหม่ ควรจัดแนะนำให้แก่ผู้ใช้ หรือจัดในสถานที่ที่หาเจอได้ง่าย

สาเหตุที่ผู้ใช้ไม่พอใจ 
  - ไม่สามารถหาสิ่งที่ต้องการได้
  - ไม่ได้รับการแจ้งเตือนกำหนดการส่ง หรือแจ้งเตือนการส่งช้า
  - ระยะเวลาในการยืมสั้น
  - จำกัดจำนวนครั้งในการยืมต่อ
  - ค่าปรับแพงจนเกินไป
  - เสียงรบกวนในห้องสมุดจากผู้ใช้คนอื่นๆ
  - ไม่พอใจบริการที่ได้รับจากบรรณารักษ์
  - อากาศภายในห้องสมุดร้อน หรือเย็นจนเกินไป
  - เครื่องสำเนาเอกสาร คอมพิวเตอร์ อุปกรณ์ต่างๆ ไม่ทำงานหรือมีความขัดข้อง

บริการยืม-คืน (Circulation Service)

       บริการยืมคืนมีเป้าหมายหลัก 
      เป็นการเปิดโอกาสให้ผู้ใช้สามารถเข้าถึงทรัพยากรสารสนเทศได้อย่างทั่วถึง อีกทั้งสามารถนำไปศึกษาค้นคว้าต่อนอกห้องสมุดได้ด้วย ทำให้ผู้ใช้เกิดความสะดวกสบายในการเข้าใช้บริการห้องสมุด

       บทบาทหน้าที่ของบริการยืมคืน 
      การให้บริการแก่ผู้ใช้ทุกคนให้เข้าถึงสารสนเทศได้อย่างเท่าเทียมกัน และให้ผู้ใช้สามารถนำทรัพยากรสารสนเทศออกไปศึกษานอกห้องสมุดได้ นอกจากนั้นยังเปรียบเสมือนประชาสัมพันธ์ของห้องสมุดด้วย เนื่องจากผู้ใช้ส่วนใหญ่มักจะสอบถามข้อมูลที่จุดนี้ เพราะเป็นจุดแรกที่มองเห็นเมื่อเข้ามาภายในห้องสมุด

       การจัดการ

1.ห้องสมุดขนาดเล็ก     บรรณารักษ์เป็นผู้ดูแลทั้งหมด ตั้งแต่การวางนโยบาย จนถึงขั้นปฏิบัติงาน

2.ห้องสมุดขนาดกลาง  หัวหน้างานของแต่ละแผนกเป็นผู้รับผิดชอบการทำงาน

3.ห้องสมุดขนาดใหญ่    หัวหน้าแผนก จ่ายงานให้บรรณารักษ์เป็นผู้ดำเนินงาน และต้องมีการรายงานผลต่อหัวหน้าแผนกด้วย

      ความรู้,ทักษะ และคุณสมบัติที่ดีของบรรณารักษ์แผนกยืม-คืน

     ต้องมีใจรักในงานบริการ มีความอดทนสูง มีความรู้เกี่ยวกับทรัพยากรสารสนเทศในองค์กร มีทักษะคอมพิวเตอร์และฐานข้อมูล OPAC มีไหวพริบในการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า มีมนุษยสัมพันธ์ที่ดี ทราบถึงความต้องการของผู้ใช้ ให้ความร่วมมือกับห้องสมุดและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องอย่างเต็มความสามารถ

      งานบริการที่เกี่ยวข้อง

1.การยืม-คืน : ให้บริการยืม คืน ทรัพยากรสารสนเทศทั้งภายในและระหว่างห้องสมุด กำหนดเวลายืม คืน รวมถึงบริการชำระค่ายืมล่วงเวลา บริการจองล่วงหน้า บริการหนังสือสำรองและ บริการตอบคำถาม

2.ระบบยืม-คืนอัตโนมัติ : ระบบงานยืมคืนอัตโนมัติสามารถพัฒนาขึ้นเองหรือยืมและนำมาดัดแปลงเพื่อความเหมาะสมกับห้องสมุดของหน่วยงาน หรือสามารถซื้อโปรแกรมสำเร็จรูปมา หรืออาจใช้ร่วมกับผู้อื่นก็ได้
3.การลงทะเบียนผู้ใช้ : คือ ข้อมูลเกี่ยวกับอายุ อาชีพ ความสนใจ จะช่วยในการวางแผน การบริการและการจัดสรรทรัพยากรสารสนเทศ การจัดเก็บทะเบียนผู้ใช้มีวัตถุประสงค์เพื่อ จำแนกว่าบุคคลใดบ้างมีสิทธิ์ในการเข้าใช้บริการ การเก็บข้อมูลส่วนบุคคล และทำให้สถาบันทราบถึงกลุ่มเป้าหมายที่จะเข้าใช้บริกาีร แฟ้มข้อมูลต้องมีการปรับปรุงอยู่เสมอ และบุคลากรที่ปฏิบัติงานต้องทราบขั้นตอนการลงทะเบียนเป็นอย่างดี

        เทคโนโลยีที่นำมาใช้ในการยืม - คืน
1.เทคโนโลยีรหัสแถบ(Barcode)
2.QR code,2D barcode
3.เทคโนโลยี RFID

Library Building

ในการสร้างห้องสมุดแต่ละแห่ง ต้องคำนึงถึงองค์ประกอบหลายๆ อย่างดังนี้


1.ลักษณะตัวอาคาร(ภายนอก) โครงสร้างตัวอาคารที่มีลักษณะแปลกตาเป็นรูปแบบต่างๆ    ย่อมดึงดูด    สายตาและความสนใจให้เกิดความต้องการอยากเข้าใช้บริการห้องสมุดมากกว่าห้องสมุดที่เป็นตึกธรรมดาๆ  ซึ่งในปัจจุบัน ลักษณะตัวอาคารของห้องสมุดแต่ละแห่งมีความสวยงาม และมีรูปแบบที่แปลกใหม่ ซึ่งต้องอาศัยงบประมาณสูงและการออกแบบที่ดีด้วย เช่น มีลักษณะเหมือนห้างสรรพสินค้า รูปตัวการ์ตูน หรือ อาจเป็นรูปหนังสือ ตามตัวอย่างดังต่อไปนี้

•Kansas City Public Library ลักษณะตัวอาคารเป็นรูปหนังสือ ซึ่งสื่อให้เห็นได้ชัดว่า ณ ที่ตรงนั้นต้องเป็นห้องสมุดแน่นอน ซึ่งเมื่อมองจากภายนอกแล้ว จะเห็นได้ว่ามีความสวยงามและดึงดูดให้เราอยากเข้าไปใช้บริการเป็นอย่างมาก

2.ตัวอาคาร(ภายใน) ต้องมีการแบ่งประเภทของหนังสืออย่างชัดเจน เช่น หนังสือสำหรับเด็ก หนังสือสำหรับผู้ใหญ่ ฯลฯ และต้องมีการตกแต่งภายในให้สวยงาม เหมาะสมกับประเภทของผู้อ่าน ชั้นวางหนังสือต้องทำการตกแต่งเล่นสีสันให้เกิดการดึงดูดสายตาด้วยเช่นกัน ในปัจจุบันห้องสมุดไม่ใช่แค่สถานที่อ่านหนังสือเพียงอย่างเดียวเท่านั้น ยังเป็นสถานที่ที่ผู้คนมาพบปะกันแลกเปลี่ยนความรู้ พ่อแม่พาลูกมาเที่ยวในห้องสมุดสำหรับเด็กที่ต้องมีของเล่นต่างๆไว้บริการ มีร้านกาแฟสำหรับผู้ใหญ่ มีร้านค้า มีฟิตเนต และบริการอินเตอร์เน็ตไว้บริการด้วย

3.บริการต่างๆ ภายในห้องสมุดสมัยใหม่ต้องมีการจัดบริการเสริมนอกเหนือจากบริการแบบเดิมเช่น การจัดบริการสำเนาเอกสาร บริการแสกนเอกสาร ซึ่งเป็นการอำนวยความสะดวกให้แก่ผู้ใช้ นอกจากนั้นยังมีบริการ Audio สำหรับให้ผู้ใช้ฟังแผ่นเสียงด้วย

4.แสงสว่าง  ในการอ่านหนังสือต้องมีแสงสว่างที่เพียงพอ ดังนั้นห้องสมุดต้องจัดให้มีแสงสว่างที่เพียงพอ อาจเป็นแสงสว่างจากธรรมชาติหรือจากไฟฟ้าก็ได้ ซึ่งในการจัดแสง ต้องมีการจัดให้มีลูกเล่นที่แปลกตา และ สวยงาม ให้ผู้ใช้เกิดความรู้สึกอยากนั่งอ่านหนังสือตรงบริเวณนั้น

5.Furniture ต้องมีรูปแบบที่สวยงาม สีสันที่สวยงาม เหมาะกับผู้ใช้ โดยต้องคำนึงถึงความสะดวกสบายในการใช้ด้วย 

6.ป้่ายสัญลักษณ์ ภายในห้องสมุดต้องมีป้ายเพื่อบอกถึงแผนกต่างๆของห้องสมุด เป็นการนำทางผู้ใช้ให้สามารถเข้าถึงสิ่งที่ต้องการได้อย่างถูกต้อง และการออกแบบป้ายต้องมีความโดดเด่น สะดุดตา และเห็นได้ชัดเจน นอกจากนั้นบริเวณที่มีป้ายสัญลักษณ์ติดอยู่ต้องไม่มีอะไรมาบดบังป้ายนั้นๆ และต้องจัดตั้งในสถานที่ที่มองเห็นได้อย่างชัดเจนถึงแม้จะมองจากไกลๆ 

7.Library Equipment   ต้องมีการจัดให้มีห้องสำหรับค้นคว้าเป็นกลุ่ม และห้องที่สามารถทำการเรียนการสอนภายในนั้นได้ มีอุปกรณ์ที่พร้อมสรรพ มีบริการ wireless นอกจากนั้นต้องมีอุปกรณ์ดังต่อไปนี้ด้วย Smart Board, Intelligence Board, Book binder,Film scanner, Digital Microfilm Scanning, Document Archive Writer, Shelves reader, Copy card vending machine,Security gate, portable magnifier เป็นต้น